به گزارش انعکاس بناب طبق سنت های دیرینه مردم آذربایجان شرقی “شب چله” شب اولین روز فصل زمستان همچون مناسبت های دیگر سال فرصتی برای تجربه گذراندن زیباترین لحظات زندگی در کنار عزیزان و بزرگترهای خانواده است.

اولین چیزی که در ذهن مردم آذربایجان شرقی از شب یلدا به خاطر سپرده شده، خوردن هندوانه است که به مناسبت این شب بازار هندوانه فروش ها در سرمای زمستان گرم تر می شود و به اعتقاد بعضی از مردم رنگ هندوانه، در هنگام بریدن نشان از بخت و شانس افراد در طول یک سال آتی خواهد بود.

بعضی از مردم این استان در هنگام بریدن هندوانه نیت کرده و میزان سرخی هندوانه را نمادی برای چگونگی سپری شدن و رنگ و بوی روزهای یک سال آتی در نظر می گیرند و هر چه قدر رنگ هندوانه قرمزتر باشد به آن اندازه خوشی را در روزهای یک سال زندگی تجربه می کنند.

مردم شهرستان ها و روستاهای آذربایجان شرقی بهترین حافظان سنت های قدیمی و مناسبت های زیبا هستند که با حفظ تک تک سنت ها بیش ترین لحظات تکرار نشدنی زندگی را در کنار هم سپری می کنند، در این شب علاوه بر گردهمایی خانواده ها، بردن “چیلله لیک” که یکی از سنت های قدیمی و زیبای شب یلدا است و هندوانه تزیین شده، میوه های متنوع فصل، انواع شیرینی ها، آجیل، طلا و لباس را شامل می باشد و هر کدام یک از اینها توسط دختر و پسرهای دم بخت از مسیر خانه داماد نامزد تا خانه عروس نامزد به نیت باز شدن بخت آنها حمل می شود و پس از تحویل گرفتن هدیه های چیلله لیک ها توسط خانواده عروس نامزد، انعامی از طرف خانواده عروس نامزد برای آوردندگان چیلله لیک به خاطر پیمودن مسیر راه و آوردن جنس ها برای آنها داده می شود و پس از رفتن خانواده و فامیل داماد، عروس نامزد به رسم ادب و احترام به مقام بزرگترهای داماد و گذراندن لحظه های شاد در کنار خانواده آنها می رود.

البته ناگفته نماند که در بعضی از نقاط شهر و شهرستان ها به علت داشتن چند عروس نامزد در یک خانواده چند روز قبل از شب یلدا به خانه عروس ها “چیلله لیک” برده می شوند.

حضور بزرگترها از جمله پدربزرگ ها و مادربزرگ ها در شب یلدا از مهترین حسن ها و ویژگی های این شب در خانواده ها است که نشان دهنده احترام به مقام والای بزرگترها از سوی جوان ترهاست و بازگویی خاطرات و قصه گویی توسط پدربزرگ ها و مادربزرگ ها یکی از مواردی است که یلدا را برای خانواده های آذربایجانی دلپذیرتر می کند.

یکی دیگر از آیین های مرسوم در شب یلدا، گرفتن فال حافظ است که مردم دیوان اشعار لسان الغیب را با نیت رسیدن به فال دلشان می گشایند و هرکسی با نیت مخصوص خود فال آمده را تعبیر می کند و همچنین مثل چهارشنبه سوری اشعار ترکی با عنوان بایاتی توسط بزرگترها به نیت های مختلف خوانده شده و به نیت های خوش تعبیر می شود.

سنت های قدیمی توسط گذشتگان ما حفظ شده و اکنون حفظ این سنت های زیبا به ما سپرده شده است، اما متاسفانه با سپری شدن سال ها این سنت ها در کلانشهر و حتی در بعضی از شهرستان ها نیز به فراموشی سپرده شده است عوامل زیادی از جمله زیاد شدن فاصله ها، سرد شدن رابطه ها، چشم و هم چشمی ها و افزایش هزینه ها علاوه بر خالی شدن جیب مردم، باعث خالی شدن محبت از دل ها شده است و این عوامل باعث گذراندن مناسبت ها و خوشی های سال از جمله شب یلدا در تنهایی خانواده ها و به دور از دور هم جمع شدن های زیبای سنتی می شود که تجربه زیباترین لحظات تکرانشدنی را محدود به تعداد اندکی از اعضای خانواده کرده است.

شب یلدا یا همان “شب چله” همچون مناسبت های دیگر سال با سنت های زیبایش بهانه ای برای صله رحم و گذراندن لحظه های زیبای زندگی در کنار بزرگترهای خانواده و فامیل است، اما در این میان کسانی هستند که خوشی های لحظات زندگی را محدود به خودشان کرده و گرمی کانون خانواده  آنها از وجود بزرگترها خالی است، بزرگترهایی که در گوشه های خانه سالمندان بدون داشتن گوشه چشم و امیدی به دیدار فرزندانشان، گرمی محبت را فقط با یادآوری خاطرات گذشته در اشکهایشان مرور می کنند.

شب یلدای امسال با اربعین شهادت امام حسین (ع) مصادف شده است و چه خوب است که کنار هم بنشینیم و روایت زندگی امام عاشقان را برای نسل های جدید بازگو کنیم که چگونه با پیروزی بر بزرگترین سیاهی های زمان خویش، مسیر انسان را برای همیشه روشنی بخشید.

همچنین در سرتاسر ایران نیز از زمانهای قدیم، مردمان ایرانی و بسیاری از جوامع دیگر، در آغاز فصل زمستان مراسمی‌ را جشن می گیرند که در میان اقوام گوناگون، نام‌های مختلفی دارد…

در ایران و سرزمین‌های هم‌فرهنگ همسایه، از شب آغاز زمستان با نام «شب چله» یا «شب یلدا» نام می‌برند؛ که همزمان با شب انقلاب زمستانی میباشد. شب یلدا شبی بیادماندنی برای ایرانیان میباشد…

گرچه امروزه بعضی به اشتباه بر این باورند که مراسم شب چله برای رفع نحوست بلندترین شب سال برگزار می‌گردد؛ اما می‌دانیم که در باورهای کهن ایرانی هیچ روز و شبی، نحس و بد یمن، شناخته نمی‌شده است. (جشن شب چله، مانند بسیاری از آیین‌های ایرانی، ریشه در رویدادی کیهانی دارد.)

خورشید در حرکت سالانه خود، در آخر پاییز، به پایین‌ترین نقطه افق جنوب شرقی می‌رسد؛ که موجب کوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریکی شب می‌گردد. اما از آغاز زمستان یا انقلاب زمستانی، خورشید بار دیگر بسوی شمال شرقی باز می‌گردد که نتیجه آن افزایش روشنایی روز و کاهش شب است. (به تعبیر دیگر، در شش‌ماهه آغاز تابستان تا آغاز زمستان، در هر شبانه‌روز خورشید کمی پایین‌تر از محل پیشین خود در افق طلوع می‌کند تا در نهایت در آغاز زمستان به پایین‌ترین حد جنوبی خود با فاصله ۵/۲۳ درجه از شرق یا نقطه اعتدالین برسد.)

در گذشته، آیین‌هایی در این زمان برگزار می‌شده است که یکی از آنها جشنی شبانه و بیداری تا صبح و تماشای طلوع خورشید تازه متولد شده، بوده است. جشنی که از لازمه‌های آن، حضور کهنسالان و بزرگان خانواده، به نماد کهنسالی خورشید در پایان پاییز بوده است، و همچنین خوراکی‌های فراوان برای بیداری درازمدت که همچون انار و هندوانه و سنجد، به رنگ سرخ خورشید باشند…

بسیاری از ادیان نیز به شب چله مفهومی ‌دینی دادند. در آیین میتـرا (و بعدها با نام کیش مهر)، نخستین روز زمستان به نام «خوره روز» (خورشید روز)، روز تولد مهر و نخستین روز سال نو بشمار می‌آمده است و امروزه کارکرد خود را در تقویم میلادی که ادامه گاهشماری میترایی میباشد و حدود چهارصد سال پس از مبدأ میلادی به وجود آمده؛ ادامه می‌دهد. فرقه‌های گوناگون عیسوی، با تفاوت‌هایی، زادروز مسیح را در یکی از روزهای نزدیک به انقلاب زمستانی می‌دانند و همچنین جشن سال نو و کریسمس را همچون تقویم کهن سیستانی در همین هنگام برگزار می‌نمایند…

«حافظ در شب یلدا»

بطور معمول، در شب یلدا رسم بر این است که صاحب‌خانه، دیوان حافظ را به بزرگتر فامیل می‌دهد. سپس هر یک از میهمانان نیت کرده و بزرگِ مجلس، این جمله را می‌گوید و تفعلی به گنجینه حافظ می‌زند: «ای حافظِ شیرازی/ تو محرم هر رازی/ بر ما نظر اندازی/ قسم به قرآن مجیدی که در سینه داری…» یا هر چیزی شبیه به این. این رسم یکی از رسوم پرطرفدار شب یلدا میباشد؛ که امروزه با فن‌آوری روز نیز به‌روز شده. به طوری که در بعضی خانواده‌ها به جای کتاب حافظ، از فال‌نامه، نرم‌افزار تفعل مجازی در رایانه، پایگاه‌های اینترنتی ویژه فال، نرم‌افزارهای ویژه تلفن همراه، سامانه پیام کوتاه یا پیامک و… برای انجام این رسم استفاده می‌نمایند که سرگرمی ‌خوبی برای خانواده‌ها در این شب بلند سال میباشد…

جشن یلدا در ایران امروز

«فلسفه خوراکی‌های شب یلدا»

جشن شب یلدا در ایران امروز نیز با گرد هم آمدن و شب‎نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می‎گردد. آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبهٔ نمادی دارند و نشانهٔ برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی ‌میباشند. در شب یلدا هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ رسم میباشد. (حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پری آن، آینده‌گویی می‌کنند.)

یلدای ایرانی، شبی که خورشید از نو زاده می‌شود. یلدا در افسانه‌ها و اسطوره‌های ایرانی حدیث میلاد عشق میباشد؛ که هر سال در «خرم روز» تکرار میگردد.  ماه دلداده مهر است و این هر دو سر بر کار خود دارند که زمان کار ماه شب است و مهر روزها بر می‌آید. ماه بر آن است که سحرگاه، راه بر مهر ببندد و با او در آمیزد، اما همیشه در خواب می‌ماند و روز فرا می‌رسد که ماه را در آن راهی نیست. سرانجام ماه تدبیری می‌اندیشد و ستاره ای را اجیر می‌کند، ستاره ای که اگر به آسمان نگاه کنی همیشه کنار ماه قرار دارد و عاقبت نیمه شبی ستاره، ماه را بیدار می‌کند و خبر نزدیک شدن خورشید را به او می‌دهد…

ماه به استقبال مهر می‌رود و راز دل می‌گوید و دلبری می‌کند و مهر را از رفتن باز می‌دارد. در چنین زمانی است که خورشید و ماه کار خود را فراموش می‌کنند و عاشقی پیشه می‌کنند و مهر دیر بر می‌آید و این شب، «یلدا» نام می‌گیرد. از آن زمان هر سال مهر و ماه تنها یک شب به دیدار یکدیگر می‌رسند و هر سال را فقط یک شب بلند و سیاه و طولانی است که همانا شب یلداست…

در زمان ابوریحان بیرونی به دی ماه، «خور ماه» (خورشید ماه) نیز می‌گفتند که نخستین روز آن خرم روز نام داشت و ماهی بود که آیین‌های بسیاری در آن برگزار می‌شد. از آن جا که خرم روز، نخستین روز دی ماه، بلندترین شب سال را پشت سر دارد پیوند آن با خورشید معنایی عمیق پیدا میکند. ازپس بلندترین شب سال که یلدا نامیده می‌شود خورشید از نو زاده می‌شود و طبیعت دوباره آهنگ زندگی ساز می‌کند و خرمی‌ جهان را فرا می‌گیرد.

«فلسفه خوراکی‌های شب یلدا»

شب یلدا فقط دور هم‌نشینی و مرور خاطره‌ها نیست، علاوه بر آداب و رسوم فوق شامل رسوم تغذیه‌ای خاص خود نیز میباشد.

در ایران باستان برای دی ماه چهار جشن بود، که شامل روزهای اول، هشتم، پانزدهم و بیست و سوم این ماه بود. اما امروزه ایرانیان تنها نخستین روز دی ماه، یعنی طولانی ترین شب اول زمستان را که آخرین شب پاییز، پایان قوس و آغاز جدی است- جشن می‌گیرند…

جشن یلدا در ایران امروز

گذشتگان اعتقاد داشتند، که در این شب فرشته بدی‌ها (اهریمن) با فرشته خوبی‌ها (امشاسپندان) به جنگ می‌پردازد و در این نبرد طولانی فرشته خوبی‌ها اهریمن را شکست می‌دهد و صبح، پس از زاده شدن دوباره خورشید (پیروزی روشنایی بر تاریکی) آغاز می‌گردد…

اما شب یلدا فقط دور هم‌نشینی و مرور خاطره‌ها نیست، علاوه بر آداب و رسوم فوق شامل رسوم تغذیه‌ای خاص خود نیز است…

انتخاب کردن مواد غذایی خاصی از بین سایر مواد غذایی و تأکید برقرار دادن این مواد غذایی بر سر سفره شب یلدا نه تنها یک رسم، بلکه نکات تغذیه ای خاصی را بدنبال دارد، که در اینجا به این نکات می‌پردازیم:

*هندوانه؛ یکی از ارکان سفره شب یلدا، میوه هندوانه میباشد که همیشه به شیوه‌های جذابی تزیین می‌شود، اما چرا هندوانه؟

هندوانه یادآور گرمای تابستان و حرارت است. باور بر این است، اگر مقداری هندوانه در شب یلدا بخورید در سراسر زمستان طولانی، سرما و بیماری بر شما غلبه نخواهد کرد و این باور، با خواص هندوانه که سرشار از ویتامین های A و B و C می‌باشد مطابقت دارد…

*انار؛ این میوه در سفره شب یلدا نماد شادی و زایش میباشد. انار میوه‌ای که از قدیم از آن به عنوان میوه‌ای خون ساز نام میبردند. به افرادی که رنگی مهتابی و از نظر جثه رنجور بودند، توصیه می‌شد که آب انار بنوشند…

*آجیل؛ آجیل شب یلدا شامل پسته، بادام، گردو، فندق و در بعضی مناطق کشور از میوه های خشک نیز به عنوان آجیل شب یلدا استفاده می‌شود. آجیل به عنوان سالم‌ترین تنقلات شناخته شده و دارای فیبر بالاست که در درمان یبوست، چاقی، انواع سرطان‌ها از جمله سرطان معده و روده بسیار مؤثر است.

*در پایان، ذکر این نکته نیز بسیار مهم میباشد، که دور هم بودن در شب یلدا و انجام صله رحم، موجب افزایش صمیمیت و محبت در نزد اعضای خانواده، رفع کدورتها و در نتیجه ایجاد یک حس و حال مثبت در مغز و روح انسان می‌شود، پس شب یلدا تنها طولانی‌ترین شب سال نخواهد بود بلکه می‌توان از آن به عنوان یک شب با خواص روحی و تغذیه‌ای فراوان نام ببریم.

انتهای پیام/امین چالاکی/۹۵/۷۵۹۲۵/۰۱