بررسی مطالعات جغرافیایی حوضچه های کارخانه کاوه سودا نشان می دهد که مساحت این لاگون ها در سال ۲۰۱۴حدود ۸۰هکتار بوده ودر سال ۲۰۱۸ به حدود ۲۱۰ هکتار افزایش یافته است.افزایش حدود ۱۳۰هکتارس مساحت لاگون ها چه توجیهی دارد وقتی مقررگردیده است پساب ها از طریق کانال بتنی به دریاچه ارومیه انتقال داده شود!!

ﻣﻘﺪار ﺑﺮداﺷﺖ آب از ﭼﺎه  ﻫﺎﻳی ﻛﻪ ﻣﺼﺎرف ﺻﻨﻌﺘﻲ دارﻧﺪ ﺣﺪود ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ  در ﺳﺎلﻫﺴﺖ   ۳/۲ و ﺣﺪود ﻣﻴﻠﻴﻮنﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ از مخزن سد علویان برداشت می شود,۴/۴ میلیون متر مکعب توسط بخش صنعنی مورد استفاده قرار می گیرد. اکثر ﺣﻮﺿﭽﻪ ﻫﺎیکاوه سودا ﺧﺎکی ﺑﻮده و ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ  ﻋﺎﻳقی ﺟﻬﺖ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از ﻧﻔﻮذ آب آﻟﻮده ﺑﻪ داﺧﻞ زﻣﻴﻦ ﺑﻪﻛﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺳﺮرﻳﺰ ﺣﻮﺿﭽﻪ ﻣﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ زﻫﻜﺶ ﻣﻨﺘﻘﻞ  ﺷﻮد ﻛﻪ در ﻃﻮل ﻣﻲ ﻣﺴﻴﺮ در دﺷﺖ ﺗﺨﻠﻴﻪ  می شود. پساب ناشی از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮﺑﻨﺎت سدﻳﻢ  ﻛﻪﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺎﻳﻊ ﻫﺴﺖ و ﺷﻮری ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ دارد، باهدف  ﺗﺒﺨﻴﺮ  در  ﺣﻮﺿﭽﻪﻫﺎﻳﻲ ﺟﻤﻊآوری می شوند اﻣﺎﺑﻪدﻟﻴﻞ ﭘﺎﻳﻴﻦ  ﺑﻮدن درﺟﻪ ﺣﺮارت و و وﺟﻮد ﺳﺮﻣﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ  ﻣﺤﺪودﻳﺖ روزﻫﺎی زﻳﺎد از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر خورشید  ﻋ ﻤﻼ  تبخیر خاصی از داخل لاگون ها صورت نمی گیرد.

در نمونه برداری های صورت گرفته از آب چاه های نزدیک کارخانه  ﻳﻮن ، ﻫﺎی ﻛﻠﺮ، ﻛﻠﺴﻴﻢ، و ﻧﻴﺰ ﺳﺪﻳﻢ در اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ  همانند  ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﺴﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺳﺖ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻴﺮﻋﺎدی ﻳﻮن اﻳﻦ  ﻫﺎ ﺑﺮ اﺧﺘﻼط ﺣﺠﻢ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدی ﭘﺴﺎب ﺑﺎ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ دﻻﻟﺖ ﻣﻲکند، ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻳﻮنﻫﺎی و ﻛﻠﺮﻳﺪ، ﻛﻠﺴﻴﻢ، ﺳﺪﻳﻢ   در ﻧﺘﻴﺠﻪ  افزایش ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺷﺪه است و  ﻓﺎﻛﺘﻮر اول ﻛﻪ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ در ﻫﻴﺪروﺷﻴﻤﻲ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻫﺴﺖ؛ اﺛﺮات ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎی زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ  ﻳﺎ روﻧﺪ ﻛﻠﻲ ﻫﻴﺪروژﺋﻮﺷﻴﻤﻲ آب ﻫﺎی زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ. بررسی مطالعات جغرافیایی حوضچه های کارخانه کاوه سودا نشان می دهد که مساحت این لاگون ها  در سال ۲۰۱۴حدود ۸۰هکتار بوده ودر سال ۲۰۱۸ به حدود ۲۱۰ هکتار افزایش یافته است.افزایش حدود ۱۳۰هکتارس مساحت لاگون ها چه توجیهی دارد وقتی مقررگردیده است پساب ها از طریق کانال بتنی به دریاچه ارومیه انتقال داده شود!!با توجه به نفوذپیری های اندازه گیری شده در دشت مراغه بناب که با استوانه مضاعف صورت گرفته میزان نفوذ پیزی خاکها در محدوده متوسط تا زیاد می باشد وتخلیه پساب های شور در حوضچه های خاکهای احتمال نفوذ به آبهای زیر زمینی را دوچندان می نماید.درصورت انتقال آب پساب کارخانه کاوه سودا بعلت وجود آمویاک زیاد احتمال مرگ آرتمیاهای موجود در دریاچه محتمل می باشد.در هر صورت کارخانه کاوه سودا بعنوان یک صنعت مادر وتخصصی که به نادرستی در بالادست دست مراغه بناب احداث شده است. این کارخانه که منشا اشتغال در منطقه بوده  بایستی مورد حمایت قرارگرفته و از شیوه های تخصصی وبه روز  در تصفیه پساب استفاده نماید.

گسترش مساحت لاگون ها نیاز به اخذ مجوزهای لازم از جهاد کشاورزی ومحیط زیست می باشد و باید مشخص شود هدف از آنها ترسیبی بودن آنهاست یا به صورت تبخیری باید مورد استفاده قرار گیرند. مشکل اصلی منطقه دشت مراغه بناب درپایان دست کاوه سودا شوری می باشد با افزایش تخلیه پساب های محتوی یون سدیم ونفوذ به آبهای تحت الارض مشکل قلیاییت  وافزایش نسبت جذبی سدیم پیش می آید که دراین صورت بایک خاک شور وقلیا مواجه خواهیم بود که برای اصلاح آن مستلزم صرف هزینه ودقت زیادی خواهد بوداگر خاک سدیمی باشد راه های اصلاح آن مشخص است ولی اگر شور- سدیمی باشد بدترین کار این است که ابتدا مشکل شوری را برطرف کنیم و خاک را به خاک سدیمی تبدیل کنیم، در این مواقع ابتدا باید مشکل سدیمی بودن را برطرف کرد بعد مشکل شوری را ، حتی یکی از راه های اصلاح خاک های سدیمی تبدیل آنها به خاک های شور- سدیمی است که البته این راه اصلاح فرآیند کندی است.کاتیون های تک ظرفیتی انتقال پذیری بیشتری نسبت به کاتیون های دو ظرفیتی دارند.سدیمی بودن خاک نیز از تنش‌های کاهش دهنده عملکرد محصولات کشاورزی است. خاک‌هایی که بیش از ۱۵ % ظرفیت تبادل کاتیونی آن را سدیم (Na) اشغال کرده باشد، خاک‌های سدیمی محسوب می‌شوند. در این نوع خاک‌ها، سدیم ظرفیت عناصر غذایی مختلفی مانند کلسیم، منیزیم و پتاسیم را اشغال کرده و با کاهش سطح دسترسی به این عناصر، باعث کمبود آنها در خاک و به تبع آن در گیاه می‌شود. میزان زیاد سدیم باعث پراکنش ذرات رس و هوموس و تخریب خاکدانه می شود. از آنجائیکه هوموس از ذرات رس سنگین‌تر است، به سطح خاک آمده و این نوع خاک‌ها را به رنگ قهوه‌ای سوخته و براق در می‌آورد.علاوه بر اثرات نامطلوب شوری و سدیمی بر میزان آب قابل استفاده گیاه (اثر اسمزی املاح) تخریب خصوصیات فیزیکی (در اثر وجود سدیم تبادلی زیاد) و مسمومیتهای ویژه یونی، محدودیتهای حاصلخیزی خاکهای شور سدیمی نیز، باید مد نظر قرار گیرد. وقتی که شوری خاک در حد متوسط باشد، گیاهان به خاطر جذب نکردن یونهای نامطلوب،(تا جایی که امکان داشته باشد) قادر خواهند بودعناصر غذایی را جذب کنند ولی با افزایش غلظت املاح جذب سدیم و کلر توسط گیاه به مقدار قابل توجهی افزایش می یابد. افزایش جدب بعضی از یونها باعث کاهش جذب بعضی از عناصر غذایی می شود.همچنین در شوری زیاد ممکن است مانع فعالیت موجودات زنده ذره بینی خاک شود و در نتیجه بطور غیر مستقیم در انتقال عناصر و قابلیت استفاده آنها مانع ایجاد کند. مثلاً ریزوبیوم که باعث تثبیت ازت می شود، فقط می تواند تا EC  برابر ۵/۴ دسی زیمنس بر متر را تحمل کند.اثر دیگر شوری، در ارتباط با پتانسیل اسمزی، دارد به هم خوردن توازن هورمونی در گیاه است این امر موجب از بین رفتن سلولهای گیاهی گردد. معضل پساب واحد احیا آمونیاک یکی دیگر از مواردی است که باید مورد توجه جدی قرارگیرد.کارخانه کاوه سودا با ظرفیت اسمی فعلی تولید سالیانه حدود سه میلیون مترمکعب آب از منابع زیر زمینی برداشت می کند وحدود ۲/۲ میلیون مترمکعب پساب حاوی کلرید کلسیم وسیدیم وارد دشت اطراف کارخانه می کند یعنی حدود ۱۰۰ هزار تن نمک طعام و۲۱۰ هزار تن نمک کلرید کلسیم وارد  لاگون های اطراف کارخانه می گردد که قطعا به منابع زیر زمینی آب نشت خواهند نمود.ﺑﺮوز ﭼﻨﯿﻦ ﺷـﺮاﯾﻄﯽ ﻣـﯽ   ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﮐـﺎﻫﺶ     ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻮﻟﯿﺪی ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻧﯿﺰ زوال ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﺧﺎک اﯾﻦ دﺷﺖ خواهد گردید.

در نهایت خواستار پاسخگویی مدیران محترم کارخانه به سوالات  تخصصی وفنی و مطالبات زیر را داریم .

اول: برکه های خاکی بمنظور ترسیب و تبخیر پساب که روزانه ۸۰۰۰ متر مکعب است (۸ میلیون لیتر) در محوطه آن کارخانه  (که میگویند لاگون هستند) اصلا مجوز قانونی نداشته و اقدام به احداث این برکه ها حتی با رعایت استانداردها و حتی با مجوز؛ بر اساس قانون حفاظت محیط زیست ، خلاف مقررات موضوعه و تخلف آشکار است .طبق اعلام نظر سازمان محیط زیست این لاگونها بایستی در کنار دریاچه اورمیه احداث شوند و بعد از تصفیه به دریاچه اورمیه رها سازی شوند.

دوم: دپو پسماند ویژه این کارخانه که ۶۰ درصد پسماند ویژه استان است در محوطه کارخانه ، خلاف قانون است که حتی صدور مجوز برای اینکار اصلا امکان پذیر نمی باشد. اگر مجوز قانونی  کارگروه پسماند استان در این زمینه وجود دارد لطفا ارایه فرمایند؟

سوم : تخلیه پساب در منطقه قره چپق بناب که در داخل حریم قانونی پارک ملی (دریاچه اورمیه) در حال انجام است نیز،  کاملا غیر قانونی و فاقد مجوزهای لازم است.در این زمینه چه توضیحی وجوددارد؟

چهارم : هیچگونه مجوزی برای توسعه ۳۰۰ هکتاری (محوطه کارخانه کاغذ سازی که توسط مالکان این شرکت خریداری شده است و هم اکنون مورد استفاده قرار میگیرد از سوی سازمان محیط زیست صادر نشده است! و هر گونه فعالیت در آن محوطه بایستی دارای مجوز طرح توسعه باشد که اگر مجوزی صادر شده ارایه نمایند.

پنجم:مشخص فرمایند که در روش solvay که تصفیه را در لاگون ها انجام می دهند آلاینده های کلرایدکلسیم چه سرنوشتی پیدا می کند آیا این ماده از طریق لاگون های خاکی ومسیر انتقال به آبهای زیر زمینی نفوذ نمی کند؟

ششم: ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ  بررسی ﻧﻤﻮدارﻫﺎی اﺳﺘﻴﻒ ﺑﺮای ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻣﺘﻮاﻟﻲ،   ماهیت ﻫﻴﺪروﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی اﻳﻦ ﭼﺎهﻫﺎی اطراف کارخانه کاوه سودا  ﺑﺎ ﭘﺴﺎبﻫﺎ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ داﺷﺘﻪ و آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎی را نشان می دهد در  ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺴﺎبﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺮ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻫﺴﺖ.  ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮی داده ﻫﺎی ﻫﻴﺪروﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ازﺗﺤﻠﻴﻞ  آﻣﺎری ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮه و روش ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ، ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻫﻴﺪروﺷﻴﻤﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪدﺳﺖ  آمده این پدیده ها را چگونه توجیه می کنید؟

هفتم :افزایش یونهای سدیم کلراید وکلسیم وشوری خاک زمین های منطقه را چگونه ارزیابی  می کنید؟

هشتم: علت افزایش یونهای کلراید وکلسیم وسدیم وسولفات در نمونه های برداشت شده از چاه هایی که در ۲ کیلومتری محل لاگون ها می باشد مخصوصا در آبهای چاه های کشاورزی روستای خوشه مهر که فاصله زیادی تا لاگون ها دارد به چه علت می باشد؟

نهم : نسبت یونهای سولفات به کلراید وکربنات وبی کربنات  به کلراید وکلراید به سولفات در نمونه برداری ۵ ساله آب چاه های اطراف کارخانه کاوه سودا چگونه می باشد لطفا ارایه گردد از طرف سازمان آب منطقه استان؟

دهم:اگر پساب کارخانه از طریق کانال بتنی به دریاچه ارومیه هدایت می شود علت افزایش سطح لاگون ها در خلال این سالها به چه علت است؟

یازدهم:احداث کارخانه های کربنات سدیم در دنیا معمولا در کنار دریا ودریاچه های شور صورت می گیرد علت جانمایی واحداث این کارخانه در روستای خانقاه که مشرف به دشت حاصلخیز مراغه وبناب هست به چه دلیل هست؟

Image title

همانطوری که در جدول یک مشاهده می شود میزان برخی آنیون وکاتیون ها مثل منیزیوم کلسیم وسدیم وکلراید در دو سال بررسی آب چاه افزایش محسوسی را نشان می دهد که کارشناسان زمین شناسی ومنابع آب پاسخ قانع کننده ای برای این رخداد ارایه فرمایند.

احمد بایبوردی(عضو هیئت علمی علوم خاک)